Στον αιώνα μας η ανθρωπότητα βρίσκεται στην αιχμή της ανάπτυξης ή τουλάχιστον έτσι θεωρείται. Ραγδαία ανάπτυξη υπάρχει αλλά ταυτόχρονα έχει χάσει κάτι από την πραγματική της έννοια. Οι εξελίξεις καθορίζονται με βάση το κέρδος και λιγότερο την ευημερία των ανθρώπων, των κοινωνιών και του περιβάλλοντος. Η τεχνολογία είναι στη ζωή μας, στην εργασία, στην επικοινωνία , συμπεριλαμβανομένου βέβαια και του αγροτικού τομέα. Οι εργασίες που στο παρελθόν γίνοταν με αγάπη και φροντίδα από τους αγρότες εκτελούνται τώρα από αυτοματοποιημένα μηχανήματα. Οι αγρότες που στο παρελθόν (και σε μικρότερο ποσοστό σήμερα) κουβαλούσαν την γνώση της τοπικής τους κοινότητας και τις παραδοσιακές τεχνικές καλλιέργειας έχουν πλέον αντικατασταθεί από επιχειρηματίες οι οποίοι ενεργούν με βάση το κέρδος. Η σύνδεση του αγρότη με τη γη έχει χαθεί και μαζί της οι μοναδικές , παραδοσιακές δεξιότητες απαραίτητες για την αναπαραγωγή των φυτών και της τροφής.
Η βιολογική και η βιοδυναμική καλλιέργεια είναι πιο κοντά στη πραγματική τέχνη της παραδοσιακής καλλιέργειας καθώς σέβονται το περιβάλλον περιορίζοντας στο ελάχιστο τη χρήση εξωτερικών εισροών όπως φυτοφάρμακα, εντομοκτόνα και συνθετικά λιπάσματα. Επίσης, καθώς οι διαδικασίες συνήθως είναι μη αυτοματοποιημένες, προσφέρουν θέσεις εργασίας. Η βιολογική καλλιέργεια είναι αναπτυσσόμενη και πολλά υποσχόμενη ακόμα και σε περιόδους κρίσης όπως αυτή που διανύουμε τώρα. Η πανδημία COVID-19 μας έκανε να συνειδητοποιήσουμε τη σημασία ενός ισχυρού συστήματος τροφίμων που είναι ικανό να διασφαλίζει την πρόσβαση σε τροφής για όλους τους πολίτες. Επίσης, μας έκανε να επαναπροσδιρίσουμε τις σχέσεις μεταξύ της υγείας μας και των οικοσυστημάτων.
Η βιοδυναμική γεωργία, είναι το παλαιότερο βιολογικό πιστοποιημένο σύστημα καλλιέργειας (από την Demeter). Το 1924, Rudolf Steiner, έδωσε μια σειρά από διαλέξεις μέσα από τις οποίες εισήγαγε έναν διαφορετικό τρόπο καλλιέργειας. Έναυσμα αποτέλεσαν οι προβληματισμοί των γεωργών για υποβαθμισμένη γονιμότητα του εδάφους (περίπου εκείνη την εποχή εμφανίστηκαν τα πρώτα τεχνητά λιπάσματα). Το αγρόκτημα θεωρείται ζωντανός οργανισμός και οι βιοδυναμικοί αγρότες εργάζονται σε αρμονία με τη φύση. Έτσι, κάθε στοιχείο και μικροργανισμός του εδάφους και το νερό έχει καθοριστική σημασία. Η ισορροπία και η αρμονική αλληλεπίδραση μεταξύ όλων των στοιχείων που συντελούν την φάρμα παίζει σημαντικό ρόλο στη ευεξία του συστήματος. Οι πρακτικές της βιοδυναμικής γεωργίας λαμβάνουν υπόψη τόσο την πολυπλοκότητα του οικολογικού συστήματος όσο και τις ζωντανές δυνάμεις της φύσης. Πρωταρχική ανάγκη για την ευρωστία των καλλιεργειών είναι η αυξήση της γονιμότητας του εδάφους. Στη βιοδυναμική καλλιέργεια, όλα προέρχονται και προετοιμάζονται στο αγρόκτημα. Ο αγρότης επομένως χρησιμοποιεί δικούς του σπόρους όπου είναι εφικτό. Οι σπόροι πρέπει να είναι προσαρμοσμένοι στις συνθήκες του τοπικού κλίματος.
Σύμφωνα με επίσημα στοιχεία του Demeter, στην Ελλάδα 4.220 στρέμματα καλλιεργούνται βιοδυναμικά με 41 αγροκτήματα να ακολουθούν τις βιοδυναμικές πρακτικές. Η πλειονότητα των καλλιεργειών είναι ελιές για παραγωγή ελαιολάδου ή για επιτραπέζιες. Με βάση τα στοιχεία από τη Διεθνή Ομοσπονδία των Κινημάτων για τη Βιολογική Γεωργία (IFOAM), 4.930.000 στέμματα καλλιεργούνται βιολογικά, το οποίο αντιστοιχεί στο 6% της καλλιεργίσιμης γης στη χώρα μας. Ο αριθμός των βιοκαλλιεργητών ανέρχεται στους 29.594. Τα δυο τελευταία χρόνια γίνοντα προσπάθειες για την αναθέρμανση του Ελληνικού συλλόγου βιοδυναμικής γεωργίας με σκοπό την ανταλλαγή γνώσεων και τον συντονισμό των προσπαθειών για ενδυνάμωση της βιοδυναμικής γεωργίας στην Ελλάδα καθώς και τη σύνδεση με τα παγκόσμια δρώμενα.
Η βιωσιμότητα ενός συστήματος παραγωγής τροφής ξεκινά από το σπόρο. Συχνά στη βιολογική γεωργία χρησιμοποιούνται συμβατικοί σπόροι, λόγω έλλειψης βιολογικών. Πάνω από 80% των βιολογικών καλλιεργειών βασίζεται στη χρήση συμβατικών σπόρων.
Η βιομηχανοποιημένη γεωργική παραγωγή του 20ου αιώνα στην Ευρώπη αλλά και παγκοσμίως απαιτεί ομοιόμορφες ποικιλίες, τις περισσότερες φορές υβρίδια, που βελτιώνονται με κριτήριο τις υψηλές αποδόσεις. Βασίζονται σε μεγάλο βαθμό σε εξωτερικές εισροές όπως φυτοφάρμακα και ανόργανα λιπάσματα. Ως εκ τούτου, οι πολυεθνικές καταβάλλουν προσπάθειες στη συμβατική βελτίωση φυτών, η οποία στοχεύει κυρίως στην αναπαραγωγή ποικιλιών για τις ομοιόμορφες συνθήκες της γεωργίας υψηλών εισροών. Αυτές οι ποικιλίες συχνά δεν έχουν την ικανότητα να προσαρμοστούν σε διαφορετικές συνθήκες καλλιέργειας όπως τη γεωργία χαμηλών εισροών (βιολογική) και στη κλιματική αλλαγή.
Η ποικιλομορφία είναι υψίστης σημασίας για την αγρο-βιοποικιλότητα και την επισιτιστική ασφάλεια. Στις μέρες μας υπάρχουν σοβαρές απώλειες. Σύμφωνα με τον Οργανισμό Τροφίμων και Γεωργίας των Ηνωμένων Εθνών (FAO), τα τελευταία 100 χρόνια έχει χαθεί περίπου το 75% της ποικιλίας των καλλιεργειών. Προηγουμένως ο παγκόσμιος πληθυσμός τροφοδοτούνταν από 7.000 ποικιλίες φυτών ενώ σήμερα 30 είδη καλλιεργειών προμηθεύουν το 90 – 95% της τροφής παγκοσμίως. Επιπλέον το 75% της προσφοράς σπόρων συγκεντρώνεται στα χέρια τριών πολυεθνικών. Είναι ξεκάθαρη η απειλή της επισιτιστικής ασφάλειας και του ελέγχου της τροφής και των ανθρώπων σε αυτό το παγκόσμιο παιχνίδι κυριαρχίας των πληθυσμών.
Η γενετική ποικιλομορφία είναι η βάση για την προσαρμοστικότητα όλων των ζωντανών οργανισμών για την αντιμετώπιση της κλιματικής αλλαγής και κάθε είδους απρόβλεπτων περιβαλλοντικών συνθηκών. Όσο περισσότερη γενετική ποικιλομορφία υπάρχει σε μια ομάδα, αυξάνονται οι δυνατότητες επιβίωσης υπό αντίξοες συνθήκες. Όσον αφορά τους σπόρους, ο μόνος οικολογικός τρόπος αντιμετώπισης των απειλών (παράσιτα, ασθένειες, κλιματική αλλαγή) είναι η διατήρηση της γενετικής τους ποικιλομορφίας και με αυτόν τον τρόπο η διατήρηση της ικανότητάς τους να προσαρμόζονται.
Το ερώτημα είναι ποιες εναλλακτικές λύσεις υπάρχουν στην τρέχουσα κατάσταση και πώς μπορούν οι σπόροι να συμβάλουν στην αγρο-βιοποικιλότητα. Ως εναλλακτική λύση για τη συμβατική βελτίωση φυτών υπάρχει βελτίωση φυτών κάτω από βιοδυναμικές συνθήκες καλλιέργειας, η οποία ξεκίνησε στα τέλη του 20ού αιώνα. Είναι δαπανηρή και χρονοβόρα – η ανάπτυξη μιας νέας ποικιλίας μπορεί να διαρκέσει 10 – 15 χρόνια – κατά την οποία τα γονικά φυτά αναπτύσσονται από γενιά σε γενιά υπό βιολογικές συνθήκες. Το τελικό αποτέλεσμα είναι βιολογικά βελτιωμένες ποικιλίες συχνά ανοιχτής επικονίασης οι οποίες είναι σε θέση να προσαρμόζονται στις εκάστοτε συνθήκες καλλιέργειας. Ο όρος «βιολογικά βελτιωμένες ποικιλίες» είναι διαφορετικός από τον όρο «βιολογικά παραγόμενοι σπόροι», το τελευταίο σημαίνει ότι μόνο μία γενιά έχει αναπτυχθεί υπό βιολογικές συνθήκες.
Οι σπόροι είναι η αρχή της ζωής. Η πηγή της ζωής για τα ζωντανά είδη του πλανήτη μας. Οι σπόροι είναι επίσης η πολιτιστική μας κληρονομιά και το αποτέλεσμα φυσικής εξέλιξης που περιέχουν διαφορετικές γενετικές πληροφορίες των φυτών. Η ανθρωπότητα έχει υποχρέωση απέναντι στη φύση να σέβεται τους σπόρους. Σκεφτόμενοι τι μπορεί να αναπτυχθεί από έναν μικρό σπόρο, μπορούμε να συνειδητοποιήσουμε τη ζωή και τη δύναμη που είναι συγκεντρωμένη σε αυτόν και τον γενετικό θησαυρό. Όταν παραμελούμε αυτά τα περιουσιακά στοιχεία στο όνομα του κέρδους θέτουμε αυτές τις αξιοθαύμαστες ιδιότητες σε κίνδυνο. Χρειαζόμαστε ποικιλομορφία στους σπόρους για να διασφαλίσουμε το μέλλον των επόμενων γενεών ανθρώπων και φυτών, να διατηρήσουμε την αγρο-βιοποικιλότητα και να προστατεύσουμε την επισιτιστική ασφάλεια.
Ο σπόρος λοιπόν είναι μια μικρή λέξη η οποία κρύβει ένα ιδιαίτερο ενδιαφέρον και μια μεγάλη ιστορία. ‘Οπως ακούγεται συχνά στις μέρες μας, η προσωπική μας ευθύνη είναι απέναντι στους ανθρώπους, στις κοινωνίες και στο πλανήτη. Είναι όμως και προσωπική μας επιλογή να ψάξουμε, να αναρωτηθούμε, να γνωρίσουμε και τελικά να επιλέξουμε τον τρόπο με τον οποίο θέλουμε να τρεφόμαστε και να ζούμε. Η ελευθερία των επιλογών υπάρχει αλλά η γνώση των επιλογών και τα αποτελέσματα αυτών δεν είναι διαθέσιμα συχνά. Ισως η προσωπική μας ευθύνη έγκειται στο να γνωρίζουμε τις επιλογές μας και μετά να επιλέγουμε συνειδητά και ελεύθερα.
H Λίνα Λασιθιωτάκη έχει μεταπτυχιακές σπουδές στη βιολογική γεωργία από το Πανεπιστήμιο Wageningen της Ολλανδίας. Έχει ζήσει και στο Βέλγιο όπου και συνεργάστηκε με τον οργανισμό Demeter-International με αντικείμενο ενασχόλησης τη βιοδυναμική γεωργία. Συμμετείχε στη διεκπεραίωση διαφορετικών Ευρωπαϊκών project με θέμα τους βιολογικούς σπόρους και τη βιοδυναμική βελτίωση φυτών και άλλα φλέγοντα ζητήματα της γεωργίας. Εργάστηκε για τη Διεθνή Ομοσπονδία Συλλόγων Ανθρωποσοφικής Ιατρικής (IVAA) και για την Ευρωπαϊκή Συμμαχία για την Ανθρωποσοφία (ΕΛΙΑΝΤ) προωθώντας τις αξίες της ανθρωποσοφίας μέσα από διαφορετικές δραστηριότητες στις Βρυξέλλες.
Πηγή: Holistic Life, https://www.holisticlife.gr/
